Экологиялық аудит

Әрбір кәсіпорынның жұмысы бірқатар экологиялық стандарттарды сақтауды талап етеді. Қоршаған ортаны қорғау ережелерін бұзу әсерлі айыппұлдар мен санкциялар ғана емес, сонымен қатар экожүйе үшін нақты зардаптарға да қауіп төндіреді. Сонымен қатар, беделдің маңызы зор – сайып келгенде, қазіргі заманғы тұтынушылар экологиялық тұрғыдан өте саналы және экологиялық таза өнім сататын, қоршаған ортаны ластамайтын және өз қызметкерлерінің қауіпсіздігін ойлайтын компанияларды қолдауға ұмтылады.

Кәсіби аудит кәсіпорындағы экологиялық жағдай туралы ең нақты түсінік алуға мүмкіндік береді – яғни өндірістік процестерді олардың қоршаған ортаға әсері бойынша сараптамалық бағалау. Уақытылы экологиялық аудит компанияның қауіпсіз және үздіксіз жұмыс істеуінің, сондай-ақ экожүйені сақтаудың кепілі болып табылады.

 

Экологиялық аудит дегеніміз не?

 

Экологиялық аудит кәсіпорын қызметін олардың экожүйеге әсер ету тұрғысынан жан-жақты зерттеуді білдіреді. Аталған қызмет аясында стандарттар мен ережелерді бұзу фактілері анықталып, оларды жою шаралары әзірленеді.

Рәсім серіктестік пен аккредиттелген ұйым арасында тараптардың міндеттемелерін қамтитын шарт жасалғаннан кейін жүзеге асырылады. Сонымен бірге экологиялық аудит тәуелсіз, объективті, құзыретті және құжатталған болуы керек. Сараптамалық бағалау тараптар келісім мәтінінде көрсетілген мақсаттар мен міндеттерге сәйкес болуы керек.

 

Мақсаттар мен міндеттер

 

Экологиялық аудит бұзушылықтарды анықтау және жою, өзінің қоршаған ортаны қорғау саясатын дұрыс ұйымдастыру, оның ішінде қауіпті заттар мен компоненттерді неғұрлым ұтымды пайдалану, компанияның қызметін принципті түрде оңтайландыру үшін қажет.

Экологиялық аудиттің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

• компанияның жұмысын талдау және оны ұсынылған көрсеткіштерге дейін жақсарту бойынша егжей-тегжейлі нұсқауларды дайындау;
• ең қатаң стандарттарға сәйкес келетін, сондай-ақ компанияның өнімділігін арттыруға мүмкіндік беретін заманауи технологияларды енгізуге жәрдемдесу;
• компанияның экологиялық дамуының негізделген стратегиясын әзірлеу;
• жетілдіруді қажет ететін негізгі бағыттарды анықтау.

Уақытылы экологиялық аудит қауіпті газдарды пайдаланумен және кәсіпорынның басқа да қызметімен байланысты төтенше жағдайлардың ықтималдығын азайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, өзінің барлық көрсеткіштерін сәйкестендіріп алған компания инвесторлар, клиенттер, белсенділер мен басқару органдары үшін тартымдырақ. Тиісінше, экологиялық аудит сатылған өнімге сұранысты арттыруға, сондай-ақ жергілікті басшылармен, бақылау органдарымен және халықпен қарым-қатынас орнатуға көмектеседі.

Түрлері мен принциптері

 

Экологиялық аудиттің кең тараған түрлері:

1. Стандарттарға сәйкестік аудиті — қоршаған ортаның ағымдағы жағдайын және қалыпты деп анықталған көрсеткіштерді салыстыруды қамтиды. Бұл қызметтің мақсаты экологиялық жағдайды жақсарту бойынша тиімді қадамдарды әзірлеу, сондай-ақ технологиялық процестерді ұтымды ету болып табылады.
2. Экологиялық сертификаттау саласындағы аудит — сертификатталған мәртебені алу үшін қажет.
3. Жауапкершілік аудиті — табиғатқа келтірілген зиян үшін жауапкершілікті анықтау мақсатында жүргізілетін тексеру.
4. Экологиялық сақтандырудағы аудит экологиялық жағдайды жақсартудың экономикалық механизмінің құралы болып табылады. Ол екі жағдайда жүргізіледі: экологиялық тәуекелдерге байланысты сақтандыру құжаттарын ресімдеу кезінде және сақтандыру жағдайларында залалды анықтау кезінде.
5. Аумақтық аудит — белгілі бір аумақтық бірліктегі нақты экологиялық жағдайды бағалауға мүмкіндік береді.
6. Өнімді бөлуге байланысты құжаттарды дайындау кезінде аудит — бұл қызмет инвестиция тарту қажет болған жағдайда қолданылады.

Қолданылатын әдістемеге қарамастан, экологиялық аудит келесі принциптерге сәйкес болуы керек:

• объективтілік пен тәуелсіздік (кәсіпорынға және оның басшыларына қатысты);
• құзыреттілік пен кәсібилік;
• зерттеуге негіз ретінде алынған ақпараттың сенімділігі мен толықтығы;
• қорытынды деректердің ғылыми негізділігі;
• қоғамдық пікірді есепке алу, қоғамдық ұйымдарды тарту, ашықтық;
• аудиторлық процедураны бұзғаны үшін жауапкершілік (қатысушы тараптардың).

 

Экоаудиттің түрлері

 

Экологиялық аудит міндетті немесе бастамашылық болуы мүмкін. Бұл жағдайда міндетті аудит жүргізіледі:

• халықаралық қатынастар деңгейінде экологияға қатысты міндеттемелерді орындау кезінде;
• мемлекеттік органдардың бастамасы бойынша кәсіпорынның немесе жекелеген процестердің экологиялық сауықтыру деңгейін анықтау;
• жекешелендіруге дайындалып жатқан объектілердегі экологиялық жағдайды зерделеу;
• белгілі бір аумақтағы қоршаған ортаның жалпы жағдайын бағалау;
• серіктестіктің банкроттығын ресімдеу кезінде;
• келісімде көрсетілген шарттарға сәйкес инвестициялық жоба шеңберінде;
• компанияның экологиялық сақтандыру полисін алуы үшін.

Бастамалық экологиялық аудит кәсіпорын басшылығының шешімі бойынша технологиялық процестердің тиімділігі мен қауіпсіздігін арттыру, сондай-ақ табиғи ресурстарды неғұрлым ұтымды пайдалану мақсатында жүргізіледі. Уақытылы ерікті тексеру кезінде бұзушылықтар мен қателерді анықтап қана қоймай, оларды елеулі салдарсыз жоюға болады, ал мемлекеттік аудит кезінде сәйкессіздіктердің көпшілігі айыппұлдармен аяқталуы мүмкін. Осы себепті, қызметке өзіңіз тапсырыс беру ұсынылады.

 

Экологиялық аудиттің объектілері

 

Экологиялық аудиттің қарау объектілері мыналар болуы мүмкін:

• қоршаған ортаға, қызметкерлердің және жалпы адамдардың денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін әрекеттерді қамтитын жобалау-техникалық құжаттама;
• жұмысы экожүйенің жай-күйіне теріс әсер етуі мүмкін коммерциялық және басқа объектілер;
• қызметі табиғи ресурстарды пайдаланумен байланысты кәсіпорындар;
• қызметі табиғат үшін, оның ішінде адам үшін экологиялық қауіп-қатер туғызатын әртүрлі меншік нысанындағы компаниялар мен мекемелердің инвестициялық және жекешелендіру бағдарламалары.

Экологиялық аудит шеңберінде материалдар мен жинақтауыштарды, өндірілген өнімдерді, енгізілген технологияларды, қалдықтарды, өндірістік ортадағы зиянды заттардың концентрациясын, ағынды сулардағы кейбір компоненттердің құрамын, кәсіпорында қолданылатын қауіпсіздік жүйесін тексеруге болады.

Стандарттар

 

Экологиялық аудит стандарттары процедураны жүзеге асырудың бірыңғай талаптарын белгілейтін нормативтік құжаттар болып табылады. Аудиттің бұл түрі Қазақстандағы экологиялық қауіпсіздік саласындағы жеке қызмет ретінде тікелей Экологиялық кодекспен реттеледі. ЭК «Экологиялық аудит» 9-тарауында осы процедураның түрлерін, шарттарын және ерекшеліктерін анықтайтын нормалар мен стандарттар жинақталған.

Сонымен қатар, экологиялық аудит халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізілуі тиіс. Оларға, атап айтқанда, ISO 14001 «Қоршаған ортаны басқару жүйелері», ISO 14004 «Принциптер мен қолдау әдістеріне арналған жалпы нұсқаулар», ISO 14015 «Экоменеджмент», ISO 14031 «Қоршаған ортаны басқару», ISO 19011 «Аудитті басқару жүйелеріне арналған нұсқаулықтар» жатады.

Кім жүргізеді?

 

Экологиялық аудит кезінде зерттеулер мен талдауларды тек осы қызмет түріне рұқсаты бар мамандандырылған зертханалар мен қызметтер жүзеге асыруға тиіс. Тиісті құжаттардың болуы кәсіби түрде орындалған жұмыс пен сенімді нәтижелердің кепілі болып табылады. Аккредиттелген және білікті мамандар мемлекеттік органдарға тапсыру үшін қажетті құжаттарды дайындауға да көмектесе алады.

Экологиялық аудит процедурасы

 

Экологиялық аудит зерттелетін қоршаған ортаның көрсетілген стандарттар мен ережелерге сәйкестігін барынша дәл бағалауға мүмкіндік береді. Процедура қарапайым және түсінікті, бірақ сонымен бірге ол түпкілікті нәтиженің дәлдігі мен тиімділігі тәуелді болатын бірқатар шешімдерді білдіреді.

Экологиялық аудит тексерілетін объектімен алдын ала танысудан басталады. Дайындық кезеңінде технологиялық процестер анықталады, кәсіпорынның негізгі мақсаттары анықталады, тапсырмалар мен талдау көлемі белгіленеді. Осыдан кейін аудитті жүзеге асыру жоспары әзірленеді және бекітіледі.

 

Кезеңдер

 

Экологиялық аудит жүргізудің негізгі кезеңдері:

1. Компанияның ағымдағы экологиялық көрсеткіштерін көрсететін құжаттарды тексеру және жүйелеу (оның ішінде аэрофототүсірілім нәтижелері, шығарындылар мен төгінділер туралы есептер, қоршаған ортаны қорғауға рұқсаттар және алдыңғы тексерулер туралы деректер).
2. Кәсіпорын қызметкерлерінен сұхбат алу, бірнеше тәуелсіз көздерден объективті ақпарат алу, қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен айналысатын қызметкерлердің біліктілігін анықтау.
3. Тексерілетін объектіні сәйкессіздікке тексеру.
4. Арнайы зерттеулер тізімін анықтау және оларды жүзеге асыру. Зерттеулер қоршаған ортаның (су объектілері, өсімдіктер, жануарлар дүниесі, адам денсаулығы) жағдайын зерттейтін шығарындылар көздеріндегі өлшеулерді қамтуы мүмкін.
5. Экологиялық тәуекелдерді есептеу (оның ішінде төтенше жағдайлардың немесе экожүйеге теріс әсер етуі мүмкін стандартты көрсеткіштерден ауытқулардың ықтималдығын анықтау).
6. Кәсіпорындағы экологиялық жағдайды жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу, экологиялық аудит нәтижелері бойынша есеп дайындау.

 

Экологиялық аудит туралы есеп

 

Экологиялық аудиттің нәтижесі қорытындыны дайындау болып табылады, ол мыналарды қамтуы тиіс:

• кәсіпорынның экологиялық бағдарламаларының қолданыстағы заңнамаға және халықаралық стандарттарға сәйкестігіне қатысты қорытындылар;
• зерттелетін қоршаған ортаның табиғатқа және персонал денсаулығына әсерін сараптамалық бағалау;
• қызметтің экологиялық аспектілеріне қатысатын персоналдың біліктілігі мен құзыретіне қатысты қорытындылар;
• тексерілетін объектінің экологиялық жағдайына қатысты басқа да мәселелерді қамту.

Қорытынды дымқыл мөр басылған немесе аудитордың қолы қойылған ресми құжат болып табылады. Сонымен қатар, ол құпия болып табылады және тек қана қызмет тұтынушысына ұсынылады.

Осылайша, экологиялық аудит кәсіпорынның экономикалық және экологиялық аспектілеріне байланысты көптеген мәселелерді шешеді. Барлық стандарттар мен ережелерге сәйкес өз міндеттемелерін орындайтын ұйымды таңдау ғана маңызды.