- Басты
- Жаңалықтар
- Фондық мониторинг
Фондық мониторинг

Фондық мониторинг қоршаған ортаға табиғи және антропогендік әсерді терең бағалауға мүмкіндік беретін экологиялық бақылаудың негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Мониторингтің бұл түрі ластанудың бастапқы деңгейін анықтауға және олардың динамикасын бағалауға көмектеседі, бұл қоршаған ортаны қорғау және ресурстарды басқару бойынша тиімді шараларды әзірлеу үшін өте маңызды.
Фондық мониторинг ОЖ мониторингінің құрамдас бөлігі ретінде
Фондық мониторинг кешенді экологиялық мониторингтің негізгі элементі болып табылады. Мониторингтің бұл түрі антропогендік әсерге ең аз сезімтал аймақтардағы ластану деңгейін анықтауға, сол арқылы ластаушы заттардың табиғи немесе «фон» деп аталатын деңгейін белгілеуге бағытталған. Мұндай деректер адам қызметінің табиғи жүйелерге әсерін бағалау және қоршаған ортаны қорғау стратегиясын қалыптастыру үшін өте маңызды.
Фондық мониторингтің негізгі міндеттері
- Барлық кейінгі өлшеулер мен салыстырулар үшін бастапқы нүкте ретінде қызмет ететін қоршаған ортаның табиғи ластану деңгейін анықтау үшін ластану туралы фондық деректерді алу.
- Қоршаған ортаның фондық мониторингі ластаушы заттардың концентрациясының уақыт бойынша кез келген өзгерістерін анықтауға бағытталған. Бұған ластаудың жаңа көздерін немесе бар көздердегі өзгерістерді көрсетуі мүмкін тенденцияларды талдау кіреді.
- Ластанудың нақты деңгейін бағалау үшін қоршаған ортаның ағымдағы жағдайын фондық деректермен салыстыру: Фондық мәліметтер зерттелетін аумақтардағы экожүйелердің қазіргі жағдайын салыстыру және бағалау үшін пайдаланылады. Бұл табиғи жағдайларға антропогендік немесе басқа да сыртқы әсер ету дәрежесін анықтауға мүмкіндік береді.
- Ластаушы заттардың деңгейінің өзгеруі қоршаған ортаның жансыз компоненттеріне (абиотикалық) және тірі организмдерге (биотикалық) қалай әсер ететінін зерттеу. Бұл ластаушы заттардың топыраққа, суға, ауаға және экожүйелердің әртүрлілігіне әсерін зерттеуді қамтиды.
- Қоршаған орта жағдайындағы өзгерістерді болжау: Жиналған фондық мониторинг деректері мен трендті талдау негізінде экожүйелердің болашақ жағдайы туралы болжамдар жасалады.
Қоршаған ортаның фондық ластануының қалыптасуына әсер ететін факторлар
Қоршаған ортаның фондық ластануы әртүрлі факторлардың әсерінен қалыптасады, олардың әрқайсысы үлкен аумақтарда ауа, су және топырақ сапасының өзгеруіне ықпал етеді. Бұл факторларды екі негізгі топқа бөлуге болады: табиғи және антропогендік.
Фондық ластану деңгейінің қалыптасуында табиғи фондық ластану көздері маңызды рөл атқарады. Мысалы, жанартаулық белсенділік атмосфераға күкірт пен бөлшектердің көп мөлшерін шығарады, олар көзден мыңдаған шақырымға тарай алады. Әсіресе құрғақ және жартылай құрғақ аймақтарда жиі болатын шаңды дауылдар топырақ бөлшектерінің үлкен көлемін көтеріп, олардың ауа арқылы одан әрі таралуына ықпал етеді.
Қоршаған ортаға антропогендік әсер де фондық ластанудың маңызды факторы болып табылады. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың, көліктердің шығарындылары, электр және жылу электр станцияларында қазбалы отынның жануы – мұның бәрі ластаушы заттардың айтарлықтай қашықтыққа ұзақ уақыт бойы тасымалдануына ықпал етеді. Бұл ластаушыларға азот пен күкірт оксидтері сияқты химиялық заттар ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортада жиналып, оның сапасын біртіндеп нашарлататын ауыр металдар мен органикалық қосылыстар да бар.
Бір қызығы, табиғи және антропогендік көздер жиі өзара әрекеттесіп, бір-бірінің әсерін күшейтеді. Мысалы, табиғи шаңды дауылдар антропогендік ластаушы заттарды тасымалдай отырып, олардың таралуы мен әсерін арттырады. Бұл өзара әрекеттесу қоршаған ортаның фондық мониторингі міндетін ерекше қиындатады, өйткені ол көздер арасындағы дәл саралауды және олардың синергетикалық әсерлерін түсінуді талап етеді.
Фондық бақылау әдістері
Тікелей фондық бақылау әдістері деректер көзіне жақын жерде ластану деңгейін дәл өлшейтін әртүрлі әдістер мен құралдардан тұрады. Олар ауадағы, судағы және топырақтағы химиялық және биологиялық заттардың концентрациясын өлшеу үшін сенсорлармен және аналитикалық жабдықпен жабдықталған стационарлық және жылжымалы бақылау станцияларын пайдалануды қамтиды.
Тұрақты станциялар қоршаған ортаның сапасын үздіксіз бақылау және ластану деңгейіндегі өзгерістерді анықтау үшін жиі стратегиялық орындарға орналастырылады. Олар жедел талдау үшін ақпаратты нақты уақытта жіберетін автоматтандырылған деректерді жинау жүйелерін қамтуы мүмкін.
Мобильді станциялар әртүрлі орындарды, соның ішінде ластану деңгейінде уақытша немесе маусымдық өзгерістерге ұшырауы мүмкін жерлерді зерттеу икемділігін қамтамасыз етеді. Бұл құрылғылар әсіресе апаттық жағдайларда немесе тұрақты станцияларды орнату мүмкін емес жерлерде бақылау үшін пайдалы.
Қоршаған ортаны фондық бақылаудың жанама әдістеріне спутниктік суреттерді, аэрофототүсірілімдерді және қашықтықтан зондтаудың басқа да нысандарын пайдалану арқылы жиналған мәліметтерді талдау жатады. Бұл әдістер жердегі зерттеулерді қажет етпей-ақ, үлкен аумақтардағы қоршаған ортаның жағдайын бағалауға және экожүйенің денсаулығының тенденцияларын талдауға мүмкіндік береді.
Қашықтан зондтау әсіресе қиын немесе қауіпті жағдайлары бар аймақтардағы фондық бақылау үшін тиімді, бұл зерттеу объектісімен тікелей байланыссыз су бетінің температурасы, өсімдіктердің тығыздығы және топырақ эрозиясы сияқты параметрлерді өлшеуге мүмкіндік береді.
Жанама әдістерге сондай-ақ биоиндикаторларды — жағдайы қоршаған ортаның ластану деңгейін көрсете алатын тірі организмдерді пайдалану жатады. Осы организмдердің популяцияларындағы немесе денсаулығындағы өзгерістерді талдау ластаушы заттардың табиғи экожүйеге әсерін бағалауға көмектеседі.
Сонымен қатар, фондық мониторинг шеңберінде мыналар қолданылады:
- Атмосфералық ауаны бақылаудың автоматтандырылған жүйелері;
- Өнеркәсіптік шығарындыларды бақылаудың автоматтандырылған жүйелері.
Қорытынды
Фондық мониторинг табиғи ортаның жай-күйін бағалау және басқару үшін құнды деректер беретін экологиялық қадағалаудың құрамдас бөлігі болып табылады. Тікелей және жанама мәліметтерді жинау әдістері арқылы мониторингтің бұл түрі табиғи ортаны және қоршаған ортаға антропогендік әсерді зерттеуге және түсінуге көмектеседі, табиғи ресурстарды қорғау және тұрақты пайдаланудың тиімді стратегияларын әзірлеуге ықпал етеді.